R.T.M. M 67
Deze in februari 1993 gebouwde motorwagen uit de eerste bouwserie werd in mei 1997, samen met het overige materieel, verkocht aan de R.T.M. in Ouddorp en was de eerste zelf gebouwde motorwagen van mijn hand.
Het heeft naar alle waarschijnlijkheid in de 25 jaar dat het in Ouddorp verbleef, niet of nauwelijks gereden, met
als oorzaak de slechte NorthWestShortLine motortruck en de afwijkende koppelingen.
Door bemiddeling van A. de Beijer (R.T.M. Ouddorp) bij het bestuur van de R.T.M. is deze M 67 terug verkregen
als compensatie voor het herstel van de R.T.M. MABD 1602 'Reiger'.
Dit model stond tot 6 juni 2022 bij de R.T.M. in Ouddorp en is nu terug in mijn collectie, waarmee een lang gekoesterde wens in vervulling ging.
Het had een oude N.W.S.L. powertruck en een L.G.B. loopdraaistel, welke zijn
vervangen door een HLW Urban met uitstekende rij-eigenschappen.
In de bagageruimte was een grote 12V accu ondergebracht, die de spanning verzorgde voor de verlichting
en de rookgenerator.
Deze accu diende tevens voor extra gewicht voor betere adhesie.
De rookgenerator kan gevuld worden met echte diesel.
Vóór de uitlaat is een aanjager geplaatst die de ontwikkelde rook uit de rookgenerator via de uitlaat naar buiten blaast.
Omdat de accu voor onafhankelijke spanning zorgde, was er al rook aanwezig op het moment van wegrijden.
Voor onderhoud en service is de gehele dakplaat afneembaar.
De onderhandelingen om deze allereerste motorwagen terug te verkrijgen, werden met succes beslecht.
De revisie werd als zelfstandig project gestart op 7 juni 2022 en afgerond op 1 juli 2022, hierbij is de grote accu verwijderd, de motortruck vervangen, het gehele (aluminium) frame vervangen voor een van messing en ontbrekende zaken weer aangebracht, zodat de motorwagen weer in dienst is.
Tevens is de loc voorbereid op ombouw naar DCC of accutractie.
R.T.M. M67 in oorspronkelijke uitvoering tijdens de tentoonstelling 125 jaar personen en goederenvervoer in de oude Zuid-Ooster busgarage te Gennep, 9 november 1996
R.T.M. M67 nog in de oorspronkelijke uitvoering in de vitrine van het R.T.M. museum te Ouddorp, 26 september 2020
Herstelverslag van R.T.M. M 67
​
Na een grondige inspectie op ontbreken van onderdelen en het al dan niet werken van de aandrijving, verlichting, rookgenerator, accu en aanjager werd het volgende opgemaakt:
​
1 De aandrijving werkt nog, maar loopt moeizaam (wordt geconserveerd)
2 De verlichting voor werkt
3 De verlichting achter alleen op de richting filmkast
4 De rookgenerator werkt nog.
5 De accu is defect en laadt niet meer op.
6 De aanjager is defect en draait niet meer
7 1 zijruit is eruit maar wel aanwezig
8 Rechtsachter mist de opstaptrede
​
Alle ontbrekende zaken worden hersteld, de accu is reeds verwijderd, de verlichting wordt vervangen door LED en de aanjager en motorblok worden ook vervangen.
​
​
Het testen van de oude N.W.S.L. motortruck, kort voor de demontage, M.B.S. werkplaats 7 juni 2022
Op de dakplaat aan de binnenzijde stond deze waardevolle informatie.
Zo blijkt uit deze gegevens dat de M67 eerder als M69 uitgevoerd is geweest en conform de realiteit ook brand heeft gehad.
Mij staat hiervan bij dat de motorwagen als R.T.M. M69 Revell kleur 070 had, een totaal niet gelijkende kleur.
Ik wist toen niet beter, helaas.
Van deze uitvoering zijn geen foto's in mijn bezit.
Gebouwd op 8 februari 1993, daarmee heeft deze oudgediende een mooie leeftijd..!
Onder een vloerdeel vond ik deze tekst terug, dit is de datum van ombouw naar M 67.
De looptruck van de M 67, nog geheel intact.
Deze komt terug onder de motorwagen, doch met twee gelagerde assen met eigen stroomafname.
De NorthWest Short Line motortruck van de M 67 van Amerikaanse makelij.
Intact en werkend, maar onbetrouwbaar.
De (gegoten) wielen zijn zwaar gecorrodeerd en enkele wielen hebben zelfs een wielbreuk!
De truck wordt samen met het oorspronkelijke frame bewaard.
De nieuwe Hartland Locomotive Works Interurban motortruck van de M 67.
Deze motortrucks hebben en h.o.h. afstand van 64 mm en zijn uitermate geschikt voor zelfbouw modellen.
Helaas is H.L.W. enige jaren geleden gestopt met de productie van alle modellen, dus ook deze motortrucks...
De M.B.S. werkplaats speurt nog met regelmaat naar dit type aandrijving, de reserve truck in het magazijn is reeds gereserveerd voor motorwagen M.B.S. EL 105.
Alle niet meer bruikbare zaken uit de M 67, waaronder de schakelaars, de aanjager, onnodig zware bedrading en oud-bevestigingsmateriaal.
Rechtsboven op de afbeelding een stuk lood dat diende als extra verzwaring, daar lood giftig is bij bewerking wordt dit ook niet hergebruikt.
De ontmantelde wagenbak van de rechterzijde gezien.
De wagenbak van boven gezien.
Goed zichtbaar is nu het laminaat vloerdeel (restant), wat is gebruikt als wagenvloer.
Eigenlijk totaal ongeschikt voor dit doel.
En de wagenbak van de onderzijde bekeken.
Hier zijn goed de uitsparingen in het laminaat te zien, om de wielen van de looptruck en het complete motorblok conflictvrij de kunnen laten functioneren.
Dit was dan ook de reden om bij het bouwen van volgende modellen L-profiel 10x10mm toe te passen, in
plaats van 10x10 aluminium U-profiel met een stuk restant laminaat ertussen geklemd.
​
Zwart geschilderd zichtbaar op de foto's zijn deze aluminium U-profiel framebalken.
Aluminium is niet te solderen en daarmee ongeschikt als frame.
Tijdens een technisch werkoverleg in de werkplaats is besloten de bovenbouw van
het verkeerde aluminium frame te scheiden om een complete herbouw te voorkomen.
​
Het frame is vervangen door een messing L-profiel 10x10mm, conform alle andere gebouwde motorwagens.
De kast (of zo U wilt wagenbak, bovenbouw, opbouw, etc.) kon zonder noemenswaardige problemen los gemaakt worden van het oude frame.
Dit ging relatief eenvoudig, daar alle stijlen met messing 1mm spijkertjes waren verankerd op dit frame.
Diezelfde spijkertjes hielden ook het houtwerk vast aan de staande stijlen, iets wat ook moest worden gewijzigd in 1 mm boutjes en moertjes, zoals de EL 101, EL 102 en de EL 104 ook kennen.
Omdat de M67 véél ouder is dan de motorwagens uit de tweede serie, had de M 67 een andere bevestigingswijze.
Na 29 jaar is het verkeerde frame gescheiden van de kast, iets wat eigenlijk al in de jaren 90 had moeten gebeuren.
De kennis en ervaring was toen nog niet op het niveau van heden, evenals de materialen en middelen.
​
De oude kast van de M 67 zal worden schoongemaakt en hersteld waar nodig en wordt aan het nieuwe frame gesoldeerd.
Dit resulteert in een stevige en rigide motorwagen.
De 10x10x1 profielen voor het frame zijn binnen en zijn verwerkt.
Dit nieuwe, nog te solderen frame wordt op z'n plaats gehouden door de toekomstige gewichtsplaat.
Er zijn meteen meerdere profielen besteld, zodat na het voltooien van de M 67, de bouw
van de M.B.S. EL 101 als post-bagagewagen volgt.
In de collectie bevindt zich weliswaar de R.T.M. 296 als grote 4-assige wagen, maar dit is een stukgoed-wagen.
Door een rekenfout van de werkplaats blijkt het frame 40mm te lang te zijn.
488,5mm i.p.v. 448,5mm.
Geen probleem, dit is relatief eenvoudig ingekort tot de juiste lengte.
De kast van de M 67 staat op het nieuwe frame.
Het krijgt nu z'n overige zaken, zoals de taatsen voor de draaistellen, de buffers, de opstaptreden, etc bevestigd.
Wanneer alle zaken aan het frame zijn gemonteerd, pas dan kan de kast (opbouw) geklonken worden.
Het vast klinken van de oude kast aan het nieuwe frame.
Belangrijk hierbij is, dat in dit geval het frame en de kast bepalen en niet een tekening.
Immers, het nieuwe frame is een exacte kopie van het oude, waarbij afwijkingen minimaal zijn.
Dit blijkt ook wanneer de kast op het frame wordt vast geklonken, het klopt allemaal precies.
De rechterzijde van de M 67.
Pas als alle klinknagels zijn geborgd aan het frame, kan met het losnemen van de vele 1mm spijkertjes worden begonnen, waarmee het houtwerk aan de stijlen is vastgezet.
Deze spijkertjes worden alle vervangen door 1mm bout-moer verbinding.
Op deze foto zijn ook de taatsen voor de motortruck (links), het loop draaistel (rechts), de bevestigingspunten van de koppelingen, de buffers en de bufferplaten te zien.
De beugels voor de opstaptreden volgen spoedig...
De gelagerde assen zijn inmiddels geleverd.
Bovenstaand worden deze in het loopdraaistel gemonteerd, waarbij een connector losnemen mogelijk maakt.
Nu is dit loopdraaistel in principe onderhoudsvrij, eenmaal gemonteerd hoeven deze assen niet meer uit het draaistel.
Alle tractie voertuigen en later alle rijtuigen en goederenwagens krijgen deze assen.
In één keer is financieel iets te veel van het goede, maar proportioneel is dit goed te doen.
Tussen de R.T.M. M 67 en de M.B.S. EL 104 zitten 29 jaren bouwervaring, dit is goed te zien wanneer beide wagens op eenzelfde hoogte en gekoppeld staan, de bouwwijze is gelijk gebleven en sterk verbeterd.
Omdat het frame is vervangen, is dit op dezelfde hoogte afgesteld, doch de wagenbak heeft een andere maatvoering.
De M 67 is destijds van een minder nauwkeurige tekening gebouwd en dat laat zich zien.
Dit blijft ongewijzigd, immers de M 67 is géén nieuwbouw zoals de EL 104...
Alle oude 'klinknagels' worden vervangen door de 1mm bout-moer verbinding, die een solider geheel vormen.
De linker stijl heeft de oude klinknagels nog, van de middelste stijl is alles verwijderd en de rechter stijl heeft van boven af deels al de nieuwe verbinding..
Door het minuscule eigenschap ervan is dit werk zeer tijdrovend.
Om het karakter van de M 67 te behouden, worden beide roosters van de machinekamer niet vervangen.
Ook blijft er maar één rolluik en één deur beweegbaar, dus zoals het was.
'n Belangrijk element van een motorwagen is de aanjager met rookgenerator-unit.
De M 67 was de eerste van vele welke werd uitgerust met een in de werkplaats bedacht systeem, waarbij een aanjager aangezogen lucht door een buis van 6mm blaast, waaraan een rookgenerator (gesloten systeem) is opgenomen.
Deze rook wordt samen met de aangezogen lucht vervolgens via de uitlaat naar buiten geblazen, gelijkend een verbrandingsmotor.
Omdat de aanjager afhankelijk is van de rijspanning, lijkt het alsof er gas gegeven wordt bij hogere rij snelheden.
Met het oude systeem kreeg de rookgenerator de werkspanning van de interne accu (12V=), terwijl de aanjager begon te draaien wanneer er weg werd gereden.
Nu krijgt de rookgenerator ook rijspanning aangeboden, dus de rookontwikkeling komt wat later op gang...
Wanneer alle materieel t.z.t. wordt aangepast voor digitaal rijden, is er altijd spanning aanwezig op de rails, dus ook op het systeem (verlichting, rookgenerator, geluidssysteem, etc.), alleen zal de aanjager mee lopen met de geregelde rijspanning of in het meest gunstige geval zelfs een geheel eigen regeling via DCC.
​
Op bovenstaande afbeelding wordt de oude uitlaat aangepast.
De rookgenerator hangt beduidend lager aan de uitlaat om te voorkomen dat de vloeistof terecht komt in de aanjager.
De aanjager met overdruk-kanaal waarop de uitlaat wordt gekoppeld.
Links hiervan een gewichtsblok wat uiteindelijk op een motor moet gaan lijken.
In de werkplaats wordt flink doorgewerkt om de M 67 gereed te krijgen.
Deels om ruimte te maken voor de afbouw van de M.B.S. AB 1 en AB 7, waarvan al sinds januari de afwerking stil ligt en deels om de M 67 in dienst te kunnen stellen.
Nu is er nog geen eigen buitenbaan om te kunnen proefrijden, maar daarvoor zijn alternatieven beschikbaar.
Alle deuren zijn teruggeplaatst, de motorkamer, de beide stuurstanden en de bagageruimte zijn weer fris grijs geschilderd.
De verlichting is weer aangesloten en de motorkamer en de bagageruimte zijn nu ook voorzien van binnenverlichting.
Nadat de motor met generator werd teruggeplaatst, is de afwerking van het dak aangevangen.
De richting film-kasten krijgen als bestemming "Rotterdam" aan de achterste stuurstand en "Hellevoetsluis" aan de voorzijde.
De bedrading hangt nog los onder de motorwagen, de stuurprint met schakelaars en gelijkrichters is in de maak.
Aan de onderzijde van de bagageruimte van de M 67 hangt de schakelprint met alle componenten om verlichting, tractie, rookgenerator, etc. te kunnen schakelen.
Alle schakelaars zijn voorzien van een label waarbij de stand rood 'aan' is en zwart vanzelfsprekend 'uit'.
Ook hier leert de ervaring; de print is in één keer goed gemaakt.
Alle bekabeling is in de loc netjes weggewerkt, rechts op de afbeelding gaan twee kabelbomen in de dubbele wand tussen motorkamer en bagageruimte omhoog voor de stroomvoorziening van schijnwerpers, binnenverlichting en de verlichting van de richting-filmkasten.
De voorschakel-weerstanden voor de LED's zijn op de print opgenomen voor betere bereikbaarheid met evt. herstel.
Nieuw is de testconnector om de loc op de testbank van rijspanning te kunnen voorzien, zonder connectie te maken met de wielen.
Alle zelfgebouwde tractie voertuigen worden mettertijd hiermee uitgerust en de testbank krijgt een aansluiting hiervoor.
De spanningsregelaar op de print is voor de aanjager, zodat deze is begrenst op 12 V=.
De gelijkrichters dienen voor een vaste plus en min gelijkspanning wanneer de rij-richting wisselt.
De M 67 staat in de werkplaats op het testspoor voor verdere afwerking en detaillering.
Zoals eerder vermeld is gekozen om het uiterlijk van de loc zoveel als mogelijk origineel te laten.
Zo zijn de machinekamer roosters, deuren en rolluiken gelaten zoals het op de oude loc ook was.
Wel is het dunne metalen dak vervangen voor een houten exemplaar, zoals de EL 102 en EL 104 ook hebben.
Met het volgende bouwproject van de EL 101 zal ook deze eenzelfde houten dak krijgen.
Het 'zanden' van het dak voordat het de definitieve grijze kleur krijgt.
Een mooie detailopname van de linker frontzijde.
Tijdens de bouw in 1993 is een gelijkende kleur bruine verf toegepast, maar achteraf gebleken de verkeerde kleur bruin.
De bovenste helft is al in de juiste bruine kleur geschilderd, terwijl de onderste helft nog de verkeerde lichte bruine kleur heeft op de stijlen.
De oude M 67 naast de iets jongere EL 103, historisch gezien kan dit helemaal niet, in model gelukkig wel.
Het is namelijk een en dezelfde motorwagen..!
Dit is één van de redenen waarom het wagennummer van motorwagen EL 103 D IV is gewijzigd in EL 102 D V.
Links in de huidige R.T.M. uitvoering en rechts in de vooroorlogse M.B.S. uitvoering.
Drie stadia van het verwijderen van het oude en aanbrengen van het nieuwe R.T.M. bedrijfslogo.
Het oude was ooit een uitgeknipte, fotografisch verkleind, kopie wat in 1993 nog superstrak leek.
Tegenwoordig beschikt de werkplaats over moderne methoden, zoals laserprinten op transferpapier met mooie resultaten.
Echter is printen met witte inkt voor consumenten erg kostbaar, dus zijn er naar andere oplossingen gezocht.
Na het uitsnijden van de vier logo's, is van één het kader ruim uitgesneden.
Dit kader is als mal gebruikt om witte correctie inkt aan te brengen op de motorwagen, zodat een witte achtergrond ontstaat.
Hierop is, na droging van de witte correctie inkt, het logo aangebracht, wat daarna weer met blanke lak is gefixeerd.
De M 67 staat op het testspoor om alle functies te testen, zoals de verlichting, tractie,
rookgenerator, etc., erachter de staat de EL 103 D IV.
Technisch gezien is de motorwagen goedgekeurd om te rijden op de eigen baan en/of gastbanen.
Kleine zaken zoals de opstaptreden en de spansteunen voor het frame, dienen nog te worden aangebracht en zijn in de maak.
De herstelrevisie kan morgen 1 juli 2022 worden afgerond.
Zoals met de meeste projecten, ontstaat er op het laatste moment toch nog een onregelmatigheid.
In dit geval is de kabel naar de achterste koplichten doorboord bij het plaatsen van de opstaptrede.
Dit is door de werkplaats weer vakkundig hersteld.
Op vrijdag 1 juli 2022 is de R.T.M. M 67 door de M.B.S. werkplaats opgeleverd en in dienst gesteld.
Hiermee is dit herstelproject afgerond.
Van de M 67 is het volledige frame, aanjager, alle koplichten, stuurprint, ballast-gewicht, dak, twee tussenwanden, twee assen in de looptruck, motortruck, richting-filmkasten, framesteunen, opstaptreden, logo's en koppelingen vervangen.
Alle 'ijzerwerk' en beslag van de motorwagen is opnieuw geschilderd in de juiste kleuren, het houtwerk is ongewijzigd.
De tijdsduur van het project bedroeg ongeveer 100 uren.
De herstelkosten bedroegen ongeveer €175,--
Het oude frame, dak en defecte zaken zijn bewaard en opgeslagen.
Getracht is om de M 67 zoveel als mogelijk origineel te laten om het oorspronkelijke karakter
van de loc uit 1993 onaangetast en intact te laten, de motorwagen heeft haar identiteit zeer zeker behouden!